ఆమనగల్లు-రాష్ట్రకూట శంకరగండరస శాసనం:

ఆమనగల్లు-రాష్ట్రకూట శంకరగండరస శాసనం:

ఆమనగల్లు, వేములపల్లి మండలం, నల్లగొండ జిల్లా,తెలంగాణ రాష్ట్రం

ఈ శాసనం 94 పంక్తులది.లిపి తెలుగు,భాష కన్నడం.రాజ్యం రాష్ట్రకూట,రాజు అకాలవర్షుడు(రెండవ కృష్ణుడు).కాలం ప్లవంగ నామ సంవత్సరం.క్రీ.శ.888 సం.(ఎణ్డు నూఱఱుపత్తు=810 శక సం.+78 కలిపితే 888 క్రీ.శ.)

మహా సామాన్తాధిపతి, జయధీర, భువనయ్క రామ,అభిమాన ధవళ, రట్టర మేరు, రాజ భూరిశ్రవ,విద్విష్ట నారాయణీం ధర్మరత్సాగరం అని ప్రశస్తిగల  శ్రీమత్సంకర గండరస క్రొళ్ళిపాక-2000నాడు( కొలనుపాక)ను రాజధానిగా పాలించినప్పటి శాసనం. ఆమనగల్లు గుట్ట మీద పూర్వముండే ఆగుర్బుళు జైనబసదికి  వామదేవయ్య తదితర గ్రామ గావుండాలు, ప్రజలు చేసిన భూదాన, ధనదాన వివరాలు ఈ శాసనంలో వున్నవి.

 

ఆమనగల్లు శాసనం:

మొదటివైపుః

గుడిగోపురం,ఆవు-దూడ,శివలింగం,నంది బొమ్మలు

       1.            స్వస్త్యకాలవర్ష దేవ

       2.            శ్రీపృథ్వీవల్లభ మహారా

       3.            జాధిరాజ పరమేశ్వర ప

       4.            రమ భట్టారక ప్రవర్థమా

       5.            న విజయరాజ్యాభివృ

       6.            ద్ధి యుత్తరోత్తర సల్బత్తి

       7.            ర తత్పాదపద్మోప సేవి.

       8.            సమధిగత పంచమహా

       9.            శబ్ద మహా సామాన్తాధి

   10.            పతి జయధీర భువనయ్క

   11.            రామనభిమాన ధవళ ర

   12.            ట్టర మేరు రాజభూరిశ్రవ

   13.            విద్విష్ట నారాయణీం ధర్మ

   14.            రత్సాగరం శ్రీమత్సంకర గండ

   15.            రస క్రొళ్ళిపాకే రాజధాన

   16.            యాగిర్పత్తోఱ్చాసిరనాళు..

   17.            మా దుష్టనిగ్రహ విశిష్ట ప్రతి

   18.            పాలకాది చోరారి దామరాప

రెండోవైపుః

   19.            సర్గంగళం విమర్దే

   20.            సి సుఖ సంకథ

   21.            వినోదంగళినవు

   22.            వఱ్దిన్న మా చన్ద్రార్క

   23.            బరమరసు గేయు

   24.            త్తుమిరే శక భూపా

   25.            ళ సంత్సర శతం గళే

   26.            ణ్డు నూఱఱు వత్తేర.

   27.            దనేయ ప్లవంగ సం

   28.            వత్సరదిం బృహతి

   29.            మకరదోళ్ ప్రవత్తి

   30.            సేఱీమధునాళ పే

   31.            గ్గేళేపన్దుయుం  సేనపీ

   32.            చనప్పణయు మేల్గ

   33.            ణ్డనప్పయు నుత్తరణ

   34.            వామదేవయ్యనాగే

   35.            నాద ప్రజెగె..ళ్ళ

   36.            క్షితినాల్కని....బా

   37.            చదోళ కోరకోణ్డుది

   38.            ..లు ణ్పఱియాదుళే

   39.            ...మం సలిసువగ్గొము

   40.            ...న పరిహారవుత్తిద

   41.            ...జమానమేణ్ణత్తు మా

   42.            ...మ మఱువత్తు కని

   43.            ష్టం నాల్పత్తు మర్తర్నేలనం

   44.            సలిసియుత్తివకెమూ

   45.            ఱు గద్యణం మధ్యమకేర

   46.            దు గద్యణం కనిష్టకేవు

మూడో వైపుః

నాగలి గుర్తు

   47.            ...ళ్వరణం పోన్నకోవ్వ.. ళి

   48.            ఱ్పిణలికి గావున్డి దో..

   49.            న్నోవఱెజమదియనుప

   50.            లివోం భోగపతి గోన్వకేయు

   51.            ల్లదగ్గళం సల్లదు పరివార వ

   52.            రానువుఱ్పోరుళ్దోదే గావుణ్డ

   53.            గోకలాగుఱ్బుళు బిసదికా

   54.            ఱంగే కోరనికిళి పిఱియ

   55.            ఖణ్డుగ దోకూటమల్లదే పే

   56.            ఱ దేవుళుం సల్లదు ఆణె

   57.            మికోదం పియ్దోదం పో

   58.            య్దోదం మూఱుగద్యణ

   59.            సురిగేగిఱ్తీదయ్దు గ

   60.            ద్యణం హిఱెయిఱిదోటో

   61.            దే గాప్పొత్తయ్దు గద్యణం

   62.            సామేమిఱిదోదెల

   63.            య్పత్తు గద్యణం నామన

   64.            నిఱిదోదె నూఱు గద్య

   65.            ణ ళిళర్గణరళవింగే

   66.            ళిన్ద కీర్మదియుమయ్దు

   67.            గద్యణం పొన్ను మంద

   68.            ణ్డం గోళ్వరు ఆవోదో

  69.        ఆయ్వమయుంపిరేదాం శ్రీ

నాలుగొవైపుః

   70.            సంగో...... తేననల్ల

   71.            దోదవృద్ధిదోమాదల

   72.            గనణ్డరేవకోళగా

   73.            ...పరళ్దరికీప్పత్తయ్ద్యు గద్య

   74.            ణం రిఱ్గెలదవగ్గె మూ

   75.            ఱు గద్యణం మినిత కే

   76.            ...వాగాసామిల్లళోం స

   77.            ..ల్లణ్డవేపువోసణ్డద

   78.            మాదేటో సకనాల్వతి

   79.            ఱి దేఱెకోట్వరుగోవ్మమా

   80.            త్యళ మేళాపుతాఱుయుమి

   81.            పసువుం కొట్టిగేఱ్ఱు మల్ల

   82.            పుఱి చకిఱుదేఱేయై

   83.            వుళుం సల్ల పూ

   84.            ..సితియాళోదపన్నసే

   85.            పరిహారమాదువేల్ల

   86.            మప్రవాహదరుహణ

   87.            మకొణ్డుసలిసువదు

   88.            గొన్తిసితియం తప్పద ధనధా

   89.            న్య సన్నిద్దరాగి యాచన్ద్రతారా

   90.            ర్క సుఖహిఱ్విరు బహుభిర్వన్

   91.            సుధానుక్తా రాజనాసగరాది

   92.            భి యస్య యస్య యదాభూమి

   93.            తప్య తస్య తదాఫల సామా

   94.            న్యోయం ధమ్మసేతు నృపాణకా

 

ఈ శాసనంలో పేర్కొనబడ్డ శంకరగండరస

1.       వరంగల్ జిల్లా శాసనసంపుటిలో 3వది, తేదీలేని  ఆకునూరు  శాసనంలో...

‘‘సమధిగత పం/చ మహాశబ్ద మహా/సామాన్తాధిపతి జ/యధీర ఛెవణరజు/అభిమాన ధవళ ర/ట్టశూరరు రాజభూరి(శ్ర)/వ విట్టినారాయణ/ సత్యాణ్నవ ధర్మర/త్సాగర శ్రీమత్సంక(ర) /గణ్డరసరు కొళ్ళి(పా) /కెనాడ రాజ్యాభివృద్ధ/దె ఇప్పత్తిచ్ఛాసిరల/ నాళుత్తిరె ఆకునూర’’ అని...

2.       నల్లగొండ జిల్లా శాసనసంపుటిలో 15వది, తేదీలేని తుమ్మలగూడెం శాసనంలో

‘స్వస్తి స/మధిగత పంచ/మహాశబ్ద మ/హా సామాన్తా/ధిపతి జయ/ధీర భువనయ్క/రామ నభిమాన/ధవళ రట్టర మే/రు రాజభూరిశ్ర/వ విద్విష్టనారా/యణ ధర్మరత్నా/కర శ్రీమత్సంక/ర గణ్డరస జ/యధీర జినాలయక్కె’ అని వుండడం వల్ల ఆమనగల్లు శాసనంతో పోల్చినపుడు శంకరగండరస ప్రశస్తి సమానంగా వుండడం చేత కొలనుపాక-2000నాడును పాలించిన శంకరగండరస మూడింటిలోను ఒక్కరేనని తేలుతున్నది.ఆమనగల్లు శాసనంలో రాజు అకాలవర్షుడు, శాసనకాలం క్రీ.శ.888 వుండడంతో శంకరగండరస కాలం వెల్లడి అయింది. నల్లగొండ జిల్లా శాసనసంపుటిలో తుమ్మలగూడెం శాసనంలో శంకరగణ్డరస కాలాన్ని చెప్పుటకు అవకాశమున్నది.

3.       వరంగల్ జిల్లా వేల్పుగొండ(జాఫర్ గడ్) శాసనంలో కూడా శంకరగండరస ప్రశస్తి సవివరంగా ఉంది.

4.       మెదక్ జిల్లా మల్లికార్జునపల్లి శాసనంలో శంకరగండరస మొదటిసారిగా ప్రస్తావించబడ్డాడు.

          ఈ శాసనంపై మొదటివైపు దేవాలయగోపురం,ఆవుదూడలు,శివలింగం,నంది గుర్తులు చెక్కబడివున్నవి. మూడోవైపు ‘నాగలి’ గుర్తు చెక్కబడివుంది.ఇది అరుదైన చిహ్నం.ఈ ఆమనగల్లు శాసనం అపూర్వమైనది.ఈ శాసనంలో ‘చిత్రమేళి’ వుంది.చిత్రమేళి అంటే అందమైన మేడిగల నాగలి అని అర్థమని ఇటీవల ఈమని శివనాగిరెడ్డిగారు చరిత్రశకలాలు-42 (21.02.2016 నాటి ఆదివారం ఆంధ్రజ్యోతి)లో రాసారు.చిత్రమేళి అంటే రైతులసమాఖ్యనట.1197 నవంబరు 21న నెల్లూరులోని రంగనాయకస్వామి దేవాలయంలోని చిత్రమేళి మండపంలో రైతులసభ జరిగినట్లు శాసనంవల్ల విదితమైనట్లు ఆ వ్యాసంలో చెప్పబడ్డది.కాని, ఇక్కడి ఆమనగల్లు శాసనం పైనున్న నాగలిగుర్తు అప్పటికి 309 యేండ్లు పూర్వపుది,ఇప్పటికి 1118 యేండ్ల కిందటనే రైతుల శాసనం వున్నట్లు తెలుపుతున్నదికదా.ఇది తెలంగాణచరిత్రలో అరుదైన సందర్భం.

          (పలుకుబడిలో మేళి మేడిగా మారినట్లుంది.)